Zespoły depresyjne wynikające z załamania struktury osobowościowej są niejednorodną grupą zaburzeń, których ujawnienie się związane jest doświadczeniem przez pacjenta poważnego kryzysu osobowościowego. Zajmują pozycje niejako pomiędzy epizodami depresyjnymi na tle endogennym a epizodami depresyjnymi na tle reaktywnym, w ich etiologii znaczenie ogrywają bowiem zarówno czynniki wewnątrzpsychiczne jak i środowiskowe.

Osoby z nieprawidłowymi strukturami osobowościowymi (mówimy tutaj zarówno o zaburzeniach osobowości jak silnie wyrażonych nieprawidłowym stylach osobowościowych) cechują się mało elastycznym, wręcz sztywnym sposobem reagowania na potencjalnie trudne sytuacje zewnętrzne. W połączeniu z kruchością ich struktur osobowościowych (zazwyczaj niedostrzeganą przez otoczenie, które odbiera ich jako zasadniczych i silnych) może doprowadzić to do poważnych kryzysów emocjonalnych. Najczęstszym ich wyrazem są stany depresyjne, często mające intensywny, gwałtowny przebieg, zazwyczaj z współistniejącymi objawami lękowymi, wzmożoną drażliwością i dużym niepokojem.

W przeciwieństwie do epizodów endogennych czynniki środowiskowe jako sprawcze są wyraźnie dostrzegane, ale nie mają one jednak tak jednoznacznej konotacji jak w sytuacji wystąpienia epizodów reaktywnych. Ich znaczenie jest ważne tylko w kontekście osobowościowych predyspozycji pacjenta (np. utrata statusu dla pacjenta narcystycznego), dla innych osób ich doświadczenie nie byłoby źródłem znaczącego dyskomfortu. To zasadnicza, diagnostyczna różnica w porównaniu do depresji reaktywnej, gdzie czynniki ją wywołujące zawsze są dramatyczne.

Należałby się zastanowić, które z  nieprawidłowych osobowości w sytuacji ich załamania stwarzają największe zagrożenie wystąpienia depresji. I tak zgodnie z obserwacjami poczynionymi przez badaczy osobowości (zwłaszcza znakomity opis dają tutaj Theodore Milton i Roger Davis) depresja ujawnia się najczęściej podczas załamania następujących typów osobowości:

• Osobowość zależna – obok zaburzeń lękowych depresja stanowi najczęstszy objaw ujawniający się podczas kryzysów osobowościowych( głównie związanych z utratą obiektu opiekuńczego), objawy wówczas z znacznym nasileniu (poczucie rozpaczy, apatia, ale też brak sensu życia, brak adekwatnych możliwości samodzielnego radzenia sobie (co jest istotą tego zaburzenia) bardzo utrudnia leczenie tego typu depresji, objawowe leczenie farmakoterapeutyczne, psychoterapia długoterminowa jako leczenie przyczynowe
• Osobowość unikająca – przewlekle utrzymujące się objawy depresyjne i lękowe o umiarkowanym nasileniu (podobne do dystymicznych, ale też z wzmożoną drażliwością, niepokojem), okresowo intensyfikacja objawów (wtedy wyraźne obniżenie nastroju z dużym lękiem, niepokojem i ryzykiem samobójczym), leczenie tylko przyczynowe (psychoterapia długoterminowa)
• Osobowość anankastyczna – przewlekle utrzymujące się objawy depresyjne o umiarkowanym nasileniu (najczęściej przeżywane jako przygnębienie i brak zdolności do odczuwania radości, czasami stałe znużenie czy napięcie emocjonalne), leczenie tylko przyczynowe – psychoterapia długoterminowa
• Osobowość negatywistyczna – przewlekle utrzymujące się objawy depresyjne o umiarkowanym nasileniu (najczęściej przeżywane jako przygnębienie, apatia, brak zdolności do odczuwania radości, czasami wzmożona drażliwość), leczenie tylko przyczynowe – psychoterapia długoterminowa
• Osobowość masochistyczna – przewlekle utrzymujące się objawy depresyjne o znacznym nasileniu (najczęściej przeżywane jako poczucie winy, beznadziejności, brak sensu życia, brak jakichkolwiek radości), umiarkowane ryzyko samobójcze, leczenie tylko przyczynowe – psychoterapia długoterminowa
• Osobowość narcystyczna – u stabilnie funkcjonującej osoby z nieprawidłowym wzorcem narcystycznym paradoksalnie prawie całkowity brak depresyjności, ale podczas kryzysów osobowościowych objawy depresyjne o skrajnym nasileniu (rozpacz, poczucie pustki, brak sensu, duże ryzyko samobójcze), leczenie objawowe (leki) i przyczynowe (psychoterapia długoterminowa)
• Osobowość typu border-line – niestabilność nastroju jak integralna cecha tej osobowości, objawy depresyjne obecne często i z dużym nasileniem (uczucie rozpaczy, braku sensu życia, ale też wzmożona drażliwość), bardzo duże ryzyko samobójcze, bezwzględne wskazania do leczenia skojarzonego – farmakoterapii i psychoterapii długoterminowej
• Osobowość histrioniczna – niestabilność nastroju jak integralna cecha tej osobowości, objawy depresyjne ujawniające się zwiewnie, z małym lub umiarkowanym nasileniem (uczucie pustki, apatii, nudy, ale też wzmożona drażliwość), ryzyko samobójcze (bardziej jednak deklaratywne), wskazania do leczenia przyczynowego – psychoterapii długoterminowej
• Osobowość dyssocjalna – niestabilność nastroju jako częsta cecha tej osobowości, objawy depresyjne (zazwyczaj jako wyraz niezdolności do realizacji aspołecznych celów) obecne okresowo, ale stosunkowo mało nasilone (uczucie pustki, bezsensu życia, ale też wzmożona drażliwość, zachowania impulsywne podczas nich), ryzyko samobójcze jako wyraz manipulacyjnych zachowań
• Osobowość paranoiczna – okresowo ujawniające się objawy depresyjne o umiarkowanym lub dużym nasileniu (najczęściej przeżywane jako przygnębienie, poczucie zagrożenia, zazwyczaj też wzmożona drażliwość), leczenie tylko przyczynowe – psychoterapia długoterminowa

Jak widać obraz kliniczny depresji jest uwarunkowany charakterem osobowości, której załamanie jest przyczyną ujawnienia się objawów depresyjnych. Ten typ depresji wymaga szczególnej sprawności diagnostycznej od konsultującego pacjenta lekarza – prawidłowe określenie etiologii zaburzeń nastroju ma kluczowe znaczenia w procesie leczenia.