Fobia społeczna należy do zaburzeń psychicznych, których dominującym  objawem jest lęk ujawniający się w sytuacji ekspozycji na konkretny bodziec (środowiskowy czynnik lękotwórczy). Poziom intensywności samego lęku jest zróżnicowany – od stale utrzymującego się umiarkowanego niepokoju (lęk antycypujący potencjalne zagrożenie) aż do napadów dezorganizującej paniki w sytuacji ekspozycji na bodziec lękotwórczy.

Kontekst wystąpienia objawów lękowych w  fobii  społecznej jest zawsze związany z ekspozycją na konkretne bodźce sytuacyjne. Jest nią rzeczywista (lub domniemana lub przewidywana) konieczność znalezienia się w jakiejś sytuacji społecznej. Zazwyczaj intensywniejszy niepokój wywołują sytuacje związane z poznawaniem nowych osób, przebywaniem w większej grupie lub też koniecznością jakiegoś wystąpienia publicznego.

Rozumienie psychodynamiczne powstawania fobii społecznej zwraca uwagę na  znaczenie jakie w powstawaniu tego zaburzenia mają dysfunkcje rozwojowe. Szczególnie istotne są zaburzenia więzi (dysfunkcje relacyjne) w okresie wczesnodziecięcym wynikające z dezorganizacji struktur przywiązania (brak zdolności do tworzenia bezpiecznej przestrzeni rozwojowej oraz umiejętności kontenerowania lęku przez głównego opiekuna). Innym powodem rozwoju fobii społecznej może być nadmiernie lękowa, unikająca postawa rodziców generująca przyszłe trudności separacyjne dziecka (a potem adolescenta i dorosłego).

Rozumienie kognitywno-behawioralne powstawania fobii społecznej zakłada, iż lęk jest wyrazem nadmiernej generalizacji doświadczanych wcześniejszych bodźców lękotwórczych (być może związanych z osobniczą, genetycznie uwarunkowaną predyspozycją konstytucjonalną do nadmiernego doświadczania lęku). W następstwie w sposób nieadekwatny ów pierwotny lęk modyfikuje oceną poznawczo-emocjonalną rzeczywistości oraz uwewnętrznione schematy kognitywne pacjenta. Później poprzez mechanizm „błędnego koła lęku” następuje stałe wzmacnianie dysfunkcjonalnych wzorców behawioralnych (np. poprzez lękowe unikanie określonych sytuacji społecznych) i towarzyszących im nieadaptywnych schematów poznawczo-emocjonalnych.

Obraz kliniczny

Objawy bazowe: lęk o różnym poziomie nasilenia odczuwany w sytuacjach społecznych – kontakty z innymi ludźmi (poza najbliższymi osobami) są tu bodźcem lękotwórczym; poczucie niepewności, zagrożenia, stale odczuwanego napięcia emocjonalnego w sytuacjach społecznych; często odczuwane – wstyd, poczucie gorszości, słabości, bycia innym

Izolowane postacie fobii społecznej

Glossofobia – lęk przed przemawianiem, wystąpieniami publicznymi

Skryptofobia – lęk przed pisaniem w miejscu publicznym, byciem obserwowanym

Erytrofobia – lęk przed czerwieniem się 

Autofobia – lęk przed samotnością (paradoksalnie często towarzyszy fobii społecznej)

Objawy wegetatywne: drżenia rąk, drżenie głosu, skłonność do czerwienia się, nadmierne pocenie się, suchość w ustach, uczucie zatykania, kołatania serca, ucisk w klatce piersiowej, uczucie duszności, odczucie parcia na mocz, bóle brzucha, objawy dyspeptyczne (biegunki, zaparcia), nudności, obawa przed wymiotami, napięciowe bóle głowy

Objawy towarzyszące; zamartwianie się, nerwowość, drażliwość, niemożność zrelaksowania się, znużenie, uczucie nadmiernego zmęczenia, apatia.

Czasami pacjent zgłasza trudności w koncentracji uwagi oraz pogorszenie (subiektywnie odczuwane) funkcji poznawczych – objawy te jednak występują tylko w sytuacjach społecznych.

Współistniejące dolegliwości: agorafobia z napadami paniki (do 50%), zespół leku uogólnionego, depresja (do 30%) bezsenność lub pogorszenie jakości snu (spłycenie snu, trudności z zasypianiem, lęki nocne), nadużywanie alkoholu i innych środków psychoaktywnych.

Stopniowe pogorszenie poziomu funkcjonowania pacjenta, spadek aktywności życiowej, skrajne ograniczanie lub całkowite wycofanie się z aktywności społecznej, zaniedbywania obowiązków szkolnych lub zawodowych, ryzyko trwałego pogorszenia statusu materialnego.                                

 

Kontekst etiologiczny

Lęk ujawnia się w kontekście określonych bodźców środowiskowych (kontekst społeczny); prawdopodobne współistnienie biologicznych predyspozycji (zaburzenia w układzie neuroprzekaźników CUN), psychodynamicznie fobia społeczna może być rozumiana jako rozumiana albo jako wyraz zaburzenia wzorca przywiązania albo nasilone problemy separacyjne.

Ważna jest diagnoza różnicowa: wykluczenie lub potwierdzenie współwystępowania: agorafobii z napadami paniki, zaburzeń lękowych uogólnionych, depresji (maski lękowej), dystymii oraz neurastenii (często również ujawniającej się w kontekście czynników środowiskowych, ale jako wyrazu przeciążenia dystresem)

 

Leczenie

Farmakoterapia: leki przeciwlękowe z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny / SSRI (paroksetyna, sertralina, citalopram); inhibitory MAO (moklobemid); pregabalina, beta-adrenolityki (jako leczenia objawów somatycznych); inne leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe (np. tianeptyna, opipramol, trazodon, doksepina); niektóre neuroleptyki w małych dawkach (chloprotyksen, sulpiryd); unikamy stosowania benzodiazepin

Psychoterapia poznawczo-behawioralna: metody stopniowej ekspozycji na bodziec zagrażający z jednoczesną relaksacją (początkowo in vitro, potem in vivo), trening umiejętności społecznych, trening asertywności

Psychoterapia psychodynamiczna: długoterminowa, objawowa, modyfikująca mechanizmy wewnątrzpsychiczne pacjenta  

Pracujący w Poradni HarmonyMed specjaliści psychiatrzy prowadzą wnikliwą diagnozę i leczenie farmakologiczne (objawowe) fobii społecznej.

Należy jednak pamiętać, iż najważniejszą metodą leczenia w wypadku tego schorzenie jest psychoterapia – zarówno psychodynamiczna jak i poznawczo-behawioralna. Daje ona perspektywę znaczącej i trwałej poprawy samopoczucia pacjentów lub nawet trwałego wyleczenia.

W Poradni HarmonyMed mamy wypracowany całościowy, zintegrowany model leczenia mieszanych fobii społecznej. Więcej o nim przeczytasz tutaj.