Czym są parasomnie?

Parasomnie to obszerna grupa zaburzeń snu, obejmująca przede wszystkim niepożądane zjawiska występujące podczas snu, związane z aktywnością ruchową, zachowaniem, postrzeganiem zmysłowym i funkcjami układu wegetatywnego. Mogą występować w każdym stadium snu, z klinicznego punktu widzenia dzielone są zazwyczaj na parasomnie snu REM i snu Nie-REM.

Parasomnie występują u kilku procent populacji ogólnej dorosłych, zdecydowanie częściej obserwowane są u dzieci. Częstym zjawiskiem jest występowanie kilku parasomni u jednego pacjenta oraz współwystępowanie parasomni z innymi zaburzeniami snu.

Jak dzielimy parasomnie?

Większość parasomni jest zaliczana do jednej z dwóch grup: snu REM i Nie-REM.

Parasomnie snu Nie-REM to przede wszystkim:

• somnambulizm (sennowłóctwo, potocznie zwane lunatykowaniem) – rozumiemy pod tym pojęciem epizody utrzymywania się snu, zmienionego stanu świadomości lub upośledzonego sądu podczas aktywności ruchowej. Wiąże się często z wykonywaniem czynności ruchowych w łóżku lub poza nim, często o bezsensownym, nieadekwatnym charakterze. Sporadycznie mogą to być aktywności i zachowania zagrażające zdrowiu lub życiu, wówczas wymagają uwagi klinicznej i interwencji.
• wybudzenie z dezorientacją (tzw. zespół Elpenora) – są to epizody silnego pobudzenia z dezorientacją, występujące po nagłym wybudzeniu ze snu. Taka osoba zazwyczaj nie rozpoznaje prawidłowo otoczenia ani sytuacji w której się znajduje, może prezentować nasilone pobudzenie motoryczne i lęk.
• lęki nocne – to nagle występujące epizody lęku mające miejsce podczas snu, zazwyczaj rozpoczynające się płaczem lub głośnym krzykiem, z towarzyszącymi objawami wegetatywnymi i behawioralnymi wskazującymi na przeżywanie silnego lęku. W przeciwieństwie do wybudzenia z dezorientacją, po przebudzeniu pacjent szybciej rozpoznaje otoczenie i sytuację, nie prezentuje tak nasilonego pobudzenia motorycznego, zazwyczaj pozostaje w łóżku, odczuwa jednak silne objawy ze strony układu wegetatywnego (kołatania serca, duszności, nasilone poty).
• zaburzenia odżywiania związane ze snem (z ang. SRED – Sleep Related Eating Disorder) – to powtarzające się epizody aktywności ukierunkowanej na zdobywanie i przyjmowanie pokarmu, występujące podczas snu, z towarzyszącą częściową lub całkowitą niepamięcią epizodu. Pacjenci z takim zaburzeniem mogą zgłaszać, że np. budzą się rano w łóżku otoczeni okruszkami jedzenia, ale nie pamiętają, żeby w nocy wstawali i przynosili jedzenie do łóżka.

Parasomnie snu REM to:

• koszmary senne – definiowane jako nawracające epizody wybudzeń ze snu ze wspomnieniem przykrego doznania marzenia sennego, zazwyczaj związane z lękiem lub niepokojem, ale również gniewem, smutkiem, obrzydzeniem i innymi emocjami. Treść marzenia sennego jest często dobrze zapamiętana, a po wybudzeniu z koszmaru osoba szybko rozpoznaje otoczenie i sytuację, w której się znajduje, dezorientacja trwa krótko.
• zaburzenia zachowania podczas snu REM – to powtarzające się epizody występujących podczas snu wokalizacji lub złożonych czynności ruchowych. Najczęściej wynikają z przeżywanego w danym momencie marzenia sennego, są niejako „odgrywaniem” treści snu w rzeczywistości. Przeważnie występują wtórnie do innego problemu medycznego i wymagają szczególnej uwagi klinicznej oraz diagnostyki.
• paraliż przysenny – to powtarzające się epizody braku powrotu napięcia mięśniowego po wybudzeniu ze snu REM. Pacjent z tym zaburzeniem budzi się z poczuciem braku możliwości poruszania się, z wyjątkiem możliwości oddychania. Takiemu epizodowi towarzyszy silny niepokój, często również współwystępują halucynacje wzrokowe czy słuchowe, poczucie „obecności” obcej osoby w pomieszczeniu. Napięcie mięśniowe zazwyczaj powraca w ciągu kilkunastu sekund, w rzadkich sytuacjach trwa to do kilku minut.

Znane są również inne parasomnie, mogące występować w różnych stadiach snu, np. moczenie nocne czy tzw. zespół eksplodującej głowy.

Jak diagnozujemy i leczymy parasomnie?

Większość parasomni rozpoznawana jest przez specjalistę na podstawie zebranego wywiadu. W niektórych przypadkach wskazane jest wykonanie dodatkowych badań (np. polisomnografi), jednak są to zdecydowanie rzadsze sytuacje kliniczne.

Parasomnie bardzo często występują wspólnie z innymi zaburzeniami snu, dlatego niezbędna jest ocena pod kątem możliwości ich współwystępowania. Do najczęstszych współwystępujących problemów można zaliczyć bezsenność, zaburzenia oddychania podczas snu (w tym obturacyjny bezdech senny), zaburzenia ruchowe występujące podczas snu oraz nieprawidłową higienę snu.

W niektórych przypadkach parasomnie mogą występować w przebiegu zaburzeń psychicznych (np. depresji, zaburzenia stresowego pourazowego – PTSD, czy zaburzeń lękowych) lub mogą być działaniem niepożądanym stosowanych leków.

Leczenie w większości przypadków obejmuje psychoedukację, wyjaśnienie natury problemu, zastosowanie odpowiednich metod behawioralnych, przede wszystkim skupiających się na poprawie jakości i higieny snu. W przypadku współwystępowania innych zaburzeń snu, leczenie powinno się skupić właśnie na nich, ponieważ parasomnie zazwyczaj ustępują w trakcie leczenia choroby podstawowej.

W rzadszych sytuacjach stosuje się w leczeniu farmakoterapię, najczęściej obejmującą leki przeciwdepresyjne oraz uspokajające. W niektórych przypadkach wskazane może być również podjęcie psychoterapii indywidualnej.