Terapia Zmiany Antyzdrowotnych Nawyków jest metodą wspierającą w procesie leczenia różnych zespołów psychosomatycznych.

Jest ona wdrażana w sytuacjach, w których wystąpienie i nasilenie objawów psychosomatycznych związane jest głównie z nieprawidłowymi wzorcami nawykowymi pacjenta, gdy przeciążenie pacjenta  wynika bardziej z jego wzorców nawykowych niż czynników środowiskowych (np. pracoholiczny wzorzec zachowania).

Terapia Zmiany Antyzdrowotnych Nawyków pozwala na modyfikację nieadekwatnych, szkodliwych wzorców zachowania pacjenta. W procesie leczenia aktywne oddziaływania psychologiczne terapeuty skoncentrowane są na przemodelowaniu antyzdrowotnych schematów poznawczych i behawioralnych pacjenta. Terapia ma charakter interakcyjny – oczekiwane jest czynne zaangażowanie pacjenta w proces zmiany i jego gotowość do realizacji zadań terapeutycznych.

W pierwszym etapie Terapii Zmiany Antyzdrowotnych Nawyków koncentrujemy się zidentyfikowaniu dysfunkcjonalnych wzorców nawykowych pacjenta.

Określamy w jakich okolicznościach ujawnia się określone, antyzdrowotne zachowanie, co jest czynnikiem wyzwalającym potrzebę takowych zachowań, szukamy bodźców inicjujących pętlę nawykową. Dalsza dokładna analiza pozwala na określenie charakteru i dynamiki reakcji nawykowej – badamy czy bodźce wyzwalające mają charakter intrapsychiczny,  relacyjny czy też środowiskowy (w rozumieniu środowiska zewnętrznego). Zdefiniowanie tego co dokładnie jest bodźcem wyzwalającym pętlę nawykową pozwali nam lepiej określić w jakich okolicznościach sytuacyjnych możemy wdrażać konkurencyjne wzorce radzenia sobie z dystresem (np. wyuczoną wcześniej relaksację)

Określamy następnie dokładny przebieg pętli nawykowej – co konkretnie robimy w odpowiedzi na wyzwalający ją bodziec, jak przebiega ona w każdym z wymiarów – kognitywnym, emocjonalnym, behawioralnym i relacyjnym. Badamy jak się zachowujemy gdy coś (jakiś stresorodny bodziec) wywoła określoną reakcję – co wówczas myślimy, co czujemy, co przeżywamy, jakie pojawiają się nas pragnienia, co przyciąga naszą uwagę, co konkretnie zaczynamy robić, czego szukamy, gdzie się udajemy, z kim / gdzie chcemy lub nie chcemy przebywać.

Stąd też i konieczność wnikliwego zbadania i jasnego zdefiniowania wszystkich potencjalnie istotnych korelatów opisujących wzorzec reakcji dystresowej. Określamy więc jakie konkretne czynniki środowiskowe: doświadczenia społeczne, wzorce relacyjne i czynniki związane z pracą zawodową przebiegają doświadczaniem stanów znaczącego przeciążenia emocjonalnego.

Ostatnim aspektem pracy w pierwszym etapie Terapii Zmiany Antyzdrowotnych Nawyków jest zdefiniowanie wzorca nagrody wzmacniającego dysfunkcjonalną pętlę nawykową. Zazwyczaj jest to określony stan psychofizyczny (cielesny, emocjonalny) – może to być odczucie uspokojenia, zrelaksowania, błogości, wypełnienia, odcięcia, odrętwienia, oszołomienia. Pozwoli to nam lepiej zrozumieć czemu służy antyzdrowotna, dysfunkcjonalna pętla zachowań, co wzmacnia (poprzez aktywację układu nagrody) takowe zachowania, jakie są nieświadome impulsy i pragnienia pacjenta. Zrozumienie tego co jest nagrodę jest jedyną drogą do poznania świadomych i nieświadomych pragnień pacjentów stojących za określonymi schematami dysfunkcjonalnych zachowań.   

W drugim etapie Terapii Zmiany Antyzdrowotnych Nawyków koncentrujemy się na modyfikacji dysfunkcjonalnych zachowań.

Zakładamy bowiem, iż czynniki środowiskowe wyzwalające zachowania antyzdrowotne nie mogą zostać całkowicie usunięte (nawet bardzo znacząco ograniczone). Nie jesteśmy w stanie uniknąć sytuacji społecznych generujących odczuwanie dystresu, możemy jednak zdefiniować co jest dla nas jego najpoważniejszym źródłem. Robimy to po to być później spróbować albo zmniejszać skalę ekspozycji na takowe, niekorzystne czynniki środowiskowe albo nauczyć się jak bardziej adekwatnie radzić sobie z nimi.

Nie jest możliwym również znaczące zmodyfikowanie biologicznie uwarunkowanych potrzeb doświadczania stanów uspokojenia, ukojenia czy wycofania się. Byłoby to zresztą działanie niekorzystne dla zdrowia pacjentów, jest bowiem jasnym że takowe stany psychofizyczne działają protekcyjne zmniejszając szkodliwe następstwa przewlekłego dystresu. Są one do pewnego stopnia wyrazem przywróconej homeostazy organizmu. 

Kluczowym celem jest jednak taka modyfikacja wzorców zachowań pacjentów tak aby mogli oni doświadczać redukcji napięcia emocjonalnego nie szkodząc sobie jednocześnie. Dysfunkcjonalne wzorce zachowań są zazwyczaj nieadekwatną i długoterminowo szkodliwą formą poradzenia sobie pacjenta z doświadczeniem przewlekłego dystresu. Nieprawidłowe wzorce aktywności, np. nadmierne zaangażowanie w aktywność w Internecie, zbyt długie granie w gry komputerowe czy oglądania seriali, nadużywanie środków psychoaktywnych (w tym alkoholu, nikotyny i marihuany), nawykowe objadanie się, kompulsywne zakupy, hazard, pornografia mogą realnie redukować napięcie emocjonalne. Są one jednak wtórnie źródłem bardzo poważnych problemów psychicznych i fizycznych, w efekcie czego pogłębiają trudności pacjentów. Terapia Zmiany Antyzdrowotnych Nawyków ma więc na celu znalezienie bardziej konstruktywnych sposobów radzenia sobie z dystresem i jego niekorzystnymi następstwami oraz redukcję szkodliwych, antyzdrowotnych zachowań pacjentów

Kolejnym celem Terapii Zmiany Antyzdrowotnych Nawyków jest modyfikacja tych schematów zachowań, które są wyrazem unikania aktywności prozdrowotnych (ale same w sobie nie są już tak destruktywne jak te wymienione wyżej). Staramy się więc wzmocnić zdolność pacjenta do czynnej relaksacji (poprzez jej wyuczenie i wprowadzenie w życie), właściwego gospodarowania czasem (w tym dbania o należny odpoczynek, unikanie przepracowywania się) czy też prawidłową higienę snu (nie skracanie snu).  Staramy się też pomóc pacjentom w przełamaniu utrwalanych, niekorzystnych  wzorców nawykowych: unikania aktywności ruchowej, niewłaściwej diety (w tym nadużywania cukru i kofeiny), zaburzania rytmu dzień/noc (skłonności do bardzo późnego chodzenia spać) czy też narażenia na nadmierny hałas / światło.

Terapia Zmiany Antyzdrowotnych Nawyków ma więc charakter czynnej profilaktyki dystresu i związanych z nim zaburzeń psychogennych i psychosomatycznych.