Depresja w chorobach somatycznych
Zaburzenia depresyjne mogą również ujawnić się jako powikłanie wielu chorób somatycznych (mówimy wtedy o zaburzeniach depresyjnych na podłożu somatycznym) lub też mogą być związane z organicznym uszkodzeniem mózgu (mówimy wtedy o zaburzeniach nastroju na tle organicznym).
Do najczęstszych chorób somatycznych w przebiegu, których mogą pojawić się pełnoobjawowe zespoły depresyjne należą:
- Choroba niedokrwienna serca & Nadciśnienie tętnicze:
W zespołach kardiologicznych wystąpienie objawów depresyjnych o różnym nasileniu jest stosunkowo częste. Bardzo powszechnie stwierdza się depresję po przebytych zawałach serca i zabiegach kardiochirurgicznych – ma to związek zarówno z skalą somatycznego obciążenia organizmu pacjenta jak i doświadczeniem olbrzymiego przeciążenia stresem w tych sytuacjach. Opisywane jest również współistnienie nadciśnienia tętniczego i depresji – być może związane jest podobnym mechanizmem patognomicznym (w obu przypadkach stwierdza się zaburzenia osi podwzgórze – przysadka – nadnercza).
- Niedoczynność / nadczynność tarczycy
W przebiegu zaburzeń gruczołu tarczycy wynikających z jego niedoczynności bardzo często stwierdza się objawy depresyjne z towarzyszącymi cechami spowolnienia, apatii, zaburzeń pamięci, trudności kognitywnych. Często towarzyszy im wzrost łaknienia (wzrost wagi) oraz nadmierna senność.
W przebiegu zaburzeń gruczołu tarczycowego wynikających z jego nadczynności objawy depresyjne mają nieco mniejsza nasilenie, ale częsta przebiegają z współistniejącymi objawami lęku, wzmożonej drażliwości i niepokoju. Często towarzyszy im spadek łaknienia (utrata wagi) oraz bezsenność (lub spłycenie i skrócenie snu).
- Zespół Cushinga (nadczynność kory nadnerczy):
W przebiegu zespołu nadczynności kory nadnerczy objawy depresyjne ujawniają się wraz z wzmożoną drażliwością, niepokojem, bezsennością oraz męczliwością. Objawy depresyjne współistnieją w mniej więcej 50% przypadków stwierdzonej nadczynności kory nadnerczy.
- Przewlekłe zespoły bólowe
W przebiegu przewlekłych zespołów bólowych bardzo często współistnieją objawy depresji; odczuwany przez pacjenta potężny, stały dyskomfort fizyczny wywołuje stopniowe pogorszenie samopoczucia psychicznego; szczególnie częste jest występowanie depresji w przebiegu fibromialgii oraz niektórych postaci migren
Kluczowym jest zdiagnozowanie tego czy same objawy bólowe nie są przypadkiem maską depresyjną, jest to stosunkowo częste zwłaszcza w niektórych neuralgiach i przewlekłych bólach głowy (w tym w migrenowych bólach głowy), wówczas leczenie depresji staje się również leczeniem samego zespołu bólowego
- Cukrzyca
Cukrzyca i inne choroby metaboliczne znacząco zwiększa podatność na wystąpienie depresji, istotny czynnik reaktywny, czasami objawy przewlekłej (nieleczonej lub źle leczonej) cukrzycy ujawniają się w postaci chwiejności nastroju, apatii, osłabienia, nadmiernej senności co bywa błędnie rozpoznawana jako depresja. W leczeniu depresji w przebiegu cukrzycy należy starannie wybrać formę farmakoterapii – niektóre z antydepresantów wpływają na poziom glukozy.
- Choroby autoimmunologiczne
Objawy depresyjne ujawniają się szczególnie często w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów (od 15% do 60% chorych na RZS), tocznia rumieniowatego (dwukrotnie większe prawdopodobieństwo wystąpienia tocznia u kobiet chorujących na depresję, ale i odwrotnie – zwiększone ryzyko wystąpienia depresji o osób z rozpoznanym toczniem), bardzo duże ryzyko współistnienia depresji i fibromialgii.
- Choroby zakaźne
Szczególne często objawy depresyjne ujawniają się podczas zachorowania na zapalenie wątroby typu B i C; w przebiegu zachorowania na grypę i mononukleozę zakaźną obniżenie nastroju jest zazwyczaj krótkotrwałe; w sytuacji zachorowania półpasiec czy boreliozę czyli choroby zakaźne przebiegające z dużym nasileniem objawów bólowych pogorszenia samopoczucia jest odpowiedzią na odczuwane przez pacjenta cierpienie fizyczne
- Choroby nowotworowe
W przebiegu zachorowania na choroby onkologiczne zawsze wzmożone jest ryzyko wystąpienia epizodu depresyjnego. Samo zachorowanie na chorobę nowotworową oraz lęk temu towarzyszący jako potężnym czynnikiem reaktywnym generującym wyraźne pogorszenie samopoczucia
W niektórych nowotworach biologicznie zwiększona jest też podatność na depresję, szczególnie często jest w nowotworze trzustki.
Często również ujawniają się objawy depresyjne i lękowe już podczas leczenia onkologicznego – zarówno jak wyraz jatropatogennej reakcji na onkoterapię jak i czysto psychologiczną reakcję na przewlekły stres w jakim znajduje się pacjent.
- Depresje związane z zaburzeniami hormonalnymi u kobiet
Zaburzenia depresyjne związane z zaburzeniami hormonalnymi występują na przestrzeni całego życia aż u około 25% kobiet !
Do najczęstszych należą: zespół przedmiesiączkowy, przedmiesiączkowe zaburzenia dysforyczne, depresje okresu ciąży i poporodowe, zaburzenia nastroju związane z okresem menopauzalnym.
- Choroby organiczne mózgu
Szczególnie często objawy depresyjne ujawniają się po udarach mózgu, w przebiegu stwardnienia rozsianego, choroby Parkinsona, guzów mózgu. Bardzo często depresja ujawnia się w zespołach otępiennych, zwłaszcza w początkowym etapie zachorowania, wówczas w obrazie klinicznym współistniejące objawy otępienne (dysfunkcje poznawcze i mnestyczne) oraz depresyjne. Można ją też wtedy rozumieć jako swoistą psychologiczną reakcję na postępujący spadek sprawności chorego i wyraz jego (adekwatnego) lęku przed postępem choroby w przyszłości.
- Zaburzenia depresyjne są stosunkowo częstym powikłaniem przewlekłego przyjmowania niektórych leków
Szczególnie często obserwujemy chwiejność afektywną podczas przyjmowania sterydów, leków antykoncepcyjnych, beta-blokerów, benzodiazepin, iboprofenu. Kluczowa w ocenie klinicznej jest ocena korelacji pomiędzy wprowadzeniem danego leku a wystąpieniem objawów depresyjnych.
Stwierdzenie objawów depresyjnych na tle somatycznym lub związanych z organicznym uszkodzeniem mózgu wymaga jednoczesnego potwierdzenia wystąpienie objawów zaburzeń nastroju i zdiagnozowania choroby podstawowej.
W sytuacji postawienia takiego rozpoznania dalsze postępowanie zależne jest od tego na jakim etapie diagnozy i leczenia jest pacjent. Czy już została zdiagnozowana choroba podstawowa i czy wdrożono adekwatne leczenie. Musimy pamiętać jednak, że leczenie depresji będącej powikłaniem chorób somatycznych musi zawsze przebiegać we współpracy z innymi lekarzami – specjalistami chorób wewnętrznych lub neurologii.
W wymiarze przyczynowym leczenie skoncentrowane jest na usunięciu objawów choroby podstawowej – somatycznej lub organicznego uszkodzenia mózgu, której powikłaniem są objawy depresyjne.
W sytuacji depresji jatropatogennej (związanej z nieprawidłowym działaniem leków) należy rozważyć ich odstawienie lub zamianę na inne preparaty o podobnym dzianiu terapeutycznym, ale pozbawione niekorzystnych skutków ubocznych.
W wymiarze objawowym naszym celem jest złagodzenie intensywności objawów depresyjnych – stosowana jest zarówno farmakoterapia jak i krótkoterminowa psychoterapia poznawczo-behawioralna.
Prowadząc farmakoterapię należy zwrócić szczególną uwagę na działania niepożądane leków przeciwdepresyjnych w kontekście choroby podstawowej. Wybór leku w takiej sytuacji musi być szczególnie staranny i uwzględniający potencjalne ryzyko jego zastosowania u pacjenta chorego somatycznie.