Lęk w chorobach somatycznych

Zaburzenia lękowe mogą również ujawnić się jako powikłanie wielu chorób somatycznych (mówimy wtedy o zaburzeniach lękowych na podłożu somatycznym) lub też mogą być związane z organicznym uszkodzeniem mózgu (mówimy wtedy o zaburzeniach nastroju na tle organicznym).

Do najczęstszych chorób somatycznych w przebiegu, których mogą pojawić się zaburzenia lękowe należą:

  • Choroba niedokrwienna serca & Nadciśnienie tętnicze:

W zespołach kardiologicznych wystąpienie objawów lękowych o różnym nasileniu jest stosunkowo częste.

Bardzo powszechnie stwierdza się objawy lęku (zarówno uogólnionego jak i napadowego)  po przebytych zawałach serca i zabiegach kardiochirurgicznych – ma to związek zarówno z skalą somatycznego obciążenia organizmu pacjenta jak i doświadczeniem olbrzymiego przeciążenia stresem w tych sytuacjach. Jest też to wyrazem swoistej antycypacji potencjalnego skrajnego zagrożenia jakim może być zawał serca.

Lęk pojawia się również w przebiegu nadciśnienia tętniczego, zwłaszcza w przełomach nadciśnieniowych (sytuacjach gwałtownego wzrostu ciśnienia tętniczego), również jako antycypacja stanu zagrożenia życia.

Lęk poprzedza również inne stany zagrożenia życia: ostrą niewydolność krążeniowo-oddechową, tamponadę serca, zator, krwotok, udar.

  • Zespół wypadania płatka zastawki dwudzielnej

W zespole wypadania płatka zastawki dwudzielnej często diagnozuje się objawy lęku napadowego. Objawy kliniczne charakteryzują się wystąpieniem ataku silnego lęku z biciem serca oraz (czasami) omdleniem. 

  • Nadczynność tarczycy

W nadczynności gruczołu tarczycowego współistnieją objawy lęku napadowego. Przebiegają one często z współistniejącymi objawami chwiejności afektywnej, wzmożonej drażliwości i stale odczuwanego napięcia emocjonalnego. Często towarzyszy im spadek łaknienia (utrata wagi) oraz bezsenność (lub spłycenie i skrócenie snu).

  • Guz chromochłonny nadnerczy

W przebiegu guza chromochłonnego nadnerczy objawom lękowym ujawniają towarzyszą zwyżki ciśnienia tętniczego krwi, bicie serca, poty, bóle głowy oraz zaburzenia widzenia. Kluczowa diagnostycznie jest ocena poziomu katecholamin we krwi

  • Stany hipoglikemii

Objawy lękowe ujawniają się w przebiegu stanów hipoglikemii w przebiegu różnych chorób somatycznych. Jednocześnie należy zwrócić uwagę iż różnicowanie stanów hipoglikemii przebiegających z lękiem od nieorganicznych napadów lęku jest klinicznie trudne – w razie wątpliwości należy zawsze oznaczyć poziom glukozy.

  • Choroby nowotworowe

W przebiegu zachorowania na choroby onkologiczne zawsze wzmożone jest ryzyko wystąpienia zaburzeń lękowych. Samo zachorowanie na chorobę nowotworową oraz lęk temu towarzyszący jako potężnym czynnikiem reaktywnym generującym wyraźne pogorszenie samopoczucia

Często również ujawniają się objawy depresyjne i lękowe już podczas leczenia onkologicznego – zarówno jak wyraz jatropatogennej reakcji na onkoterapię jak i czysto psychologiczną reakcję na przewlekły stres w jakim znajduje się pacjent.

  • Zaburzenia lękowe związane z zaburzeniami hormonalnymi u kobiet

Zaburzenia lękowe związane z zaburzeniami hormonalnymi ujawniają się z różnym nasileniem w kilkunastu procent kobiet

Do najczęstszych należą: zespół przedmiesiączkowy oraz zaburzenia nastroju związane z okresem menopauzalnym. 

  • Choroby organiczne mózgu

Umiarkowanie często objawy lękowe ujawniają się po udarach mózgu, oraz w przebiegu. Bardzo często zaburzenia lękowe ujawniają się w zespołach otępiennych, zwłaszcza w początkowym etapie zachorowania, wówczas w obrazie klinicznym współistniejące objawy otępienne (dysfunkcje poznawcze i mnestyczne) oraz lękowe. Można ją też wtedy rozumieć jako swoistą psychologiczną reakcję na postępujący spadek sprawności chorego i wyraz jego (adekwatnego) lęku przed postępem choroby w przyszłości. 

  • Zaburzenia depresyjne są stosunkowo częstym powikłaniem przewlekłego przyjmowania niektórych leków

Szczególnie często obserwujemy chwiejność afektywną podczas przyjmowania sterydów,  leków sympatykomimetycznych, penicyliny, sulfonamidów, kofeiny, środków psychostymulujących. Kluczowa w ocenie klinicznej jest ocena korelacji pomiędzy wprowadzeniem danego leku a wystąpieniem objawów depresyjnych.

Stwierdzenie objawów lękowych na tle somatycznym lub związanych z organicznym uszkodzeniem mózgu wymaga jednoczesnego potwierdzenia wystąpienie objawów lęku (uogólnionego lub napadowego) i zdiagnozowania choroby podstawowej.

W sytuacji postawienia takiego rozpoznania dalsze postępowanie zależne jest od tego na jakim etapie diagnozy i leczenia jest pacjent. Czy już została zdiagnozowana choroba podstawowa i czy wdrożono adekwatne leczenie. Musimy pamiętać jednak, że leczenie zaburzeń lękowych będącej powikłaniem chorób somatycznych musi zawsze przebiegać we współpracy z innymi lekarzami – specjalistami chorób wewnętrznych lub neurologii.

W wymiarze przyczynowym leczenie skoncentrowane jest na usunięciu objawów choroby podstawowej – somatycznej lub organicznego uszkodzenia mózgu, której powikłaniem są objawy lękowe.

W sytuacji zaburzeń lękowych jatropatogennych (związanych z nieprawidłowym działaniem tychże leków) należy rozważyć ich odstawienie lub zamianę na inne preparaty o podobnym dzianiu terapeutycznym, ale pozbawione niekorzystnych skutków ubocznych.

W wymiarze objawowym naszym celem jest złagodzenie intensywności objawów lękowych – stosowana jest zarówno farmakoterapia jak i krótkoterminowa psychoterapia poznawczo-behawioralna.

Prowadząc farmakoterapię należy zwrócić szczególną uwagę na działania niepożądane leków przeciwlękowych w kontekście choroby podstawowej. Wybór leku w takiej sytuacji musi być szczególnie staranny i uwzględniający potencjalne ryzyko jego zastosowania u pacjenta chorego somatycznie.